Materiały edukacyjne
Poniższe materiały pochodzą ze strony Giełdy Papierów Wartościowych S. A.
Spółka akcyjna jest własnością akcjonariuszy. Każdy, kto posiada choćby jedną akcję spółki jest właścicielem cząstki jej majątku. Jako współwłaściciel spółki, każdy akcjonariusz ma wynikające z tego prawa, tzw. prawa majątkowe, które nie mają żadnego czasowego ograniczenia, bowiem akcje emitowane są na czas nieokreślony.
Rodzaje akcji
Akcje mogą być imienne lub na okaziciela, jednak tylko te drugie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego. Jest to związane z charakterem obrotu giełdowego, którego przedmiotem są jedynie wystandaryzowane instrumenty finansowe, a więc pozbawione cech indywidualnych. Jeśli spółka emitowała kiedykolwiek akcje imienne, muszą one być zamienione na akcje na okaziciela przed wprowadzeniem ich do obrotu giełdowego. Inny podział akcji wynika z zakresu związanych z nimi uprawnień. Mogą być zatem akcje zwykłe i uprzywilejowane. Rodzaj uprzywilejowania może być także różny. Może dotyczyć wielkości przysługującej dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub szczególnych uprawnień w przypadku postępowania likwidacyjnego spółki. Rodzaje uprzywilejowania muszą być zapisane w statucie spółki. Granice uprzywilejowania określa Kodeks spółek handlowych. Bardzo istotnym podziałem z punktu widzenia obrotu giełdowego jest podział na akcje w postaci fizycznej oraz akcje zdematerializowane. Przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być tylko akcje nie mające postaci materialnej, a więc istniejące w formie zapisu komputerowego. Dotyczy to także wszystkich innych papierów wartościowych. Jest to cecha wszystkich nowoczesnych giełd na świecie. Przy dziesiątkach tysięcy transakcji i milionach papierów wartościowych sprzedawanych i kupowanych na każdej sesji, tylko ich elektroniczna postać może gwarantować szybkość, niezawodność i bezpieczeństwo obrotu giełdowego.
Ryzyko związane z posiadaniem nowych akcji
Bycie akcjonariuszem to nie tylko prawa i korzyści finansowe, to także ryzyko związane z posiadaniem akcji. Jeśli spółka dobrze prosperuje, korzyści dla jej akcjonariuszy są oczywiste: wzrost wartości posiadanych akcji, a niekiedy i udział w zysku czyli dywidenda. Jednak w wolnorynkowej gospodarce, opartej na działaniu w warunkach konkurencji, możliwe są także zupełnie inne scenariusze - trudności ze sprzedażą produktów, brak zysków, a nawet upadłość spółki. Mając świadomość szans nieograniczonego wzrostu akcji dobrze prosperującej spółki, nie można zapominać o możliwości spadku ich wartości rynkowej, a w skrajnych przypadkach całkowitej utraty wartości akcji spółki upadającej. Zapewne niewielkim pocieszeniem dla akcjonariuszy jest fakt, że mogą stracić jedynie to co zainwestowali, gdyż odpowiedzialność za zobowiązania jest w spółce akcyjnej ograniczona tylko do wysokości wpłaconego kapitału.
Prawa Akcjonariuszy
- Prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu Walne zgromadzenie jest najwyższym organem władzy w spółce akcyjnej. Prawo do udziału w walnym zgromadzeniu oznacza prawo głosu, a więc możliwość wpływania na najważniejsze decyzje spółki dotyczące kierunków jej rozwoju, wyboru władz, sposobu zagospodarowania wypracowanego zysku itp. Oczywiście waga tego głosu zależy od ilości posiadanych akcji - są inwestorzy, zwłaszcza instytucjonalni, którzy mając kilkadziesiąt procent akcji mają głos decydujący w rozstrzyganiu losów spółki, są też drobni inwestorzy indywidualni, których wpływ na decyzje walnego zgromadzenia jest raczej symboliczny. Może się jednak zdarzyć, że duża liczba drobnych akcjonariuszy może przesądzić o podjęciu określonych decyzji na walnym zgromadzeniu.
- Prawo do udziału w zyskach (dywidendy) Jest to najważniejsze prawo majątkowe akcjonariusza, wynikające z naturalnej potrzeby osiągnięcia korzyści z zainwestowania pieniędzy w akcje przedsiębiorstwa. Wysokość dywidendy przypadającej na każdą akcją zależy od wielkości wypracowanego zysku i od tego, jaką jego część walne zgromadzenie akcjonariuszy przeznaczy na dywidendę. Wypłata dywidendy nie jest wcale czymś oczywistym i powszechnie stosowanym. Zysk wypracowany przez spółkę, będąc najtańszym źródłem kapitału, pozostawiony w spółce może się przyczyniać do jej dynamicznego rozwoju w przyszłości. Ponieważ jednak dywidenda może być istotną zachętą do nabywania akcji, wiele spółek decyduje się ją wypłacać.
- Prawo poboru nowych akcji Prawo to ma zastosowanie w przypadku nowej emisji akcji przez spółkę. Oznacza ono przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy. Prawo to jest o tyle istotne, że w przypadku objęcia takiej emisji przez nowy krąg akcjonariuszy nastąpiłoby tzw. rozwodnienie kapitału, czyli procentowe zmniejszenie udziału dotychczasowych akcjonariuszy w stosunku do całkowitej sumy kapitału akcyjnego. Korzystając z prawa poboru mają oni możliwość zachowania dotychczasowego stanu posiadania w spółce akcyjnej. Ważną cechą prawa poboru jest to, że może ono być przedmiotem obrotu jako samodzielny papier wartościowy. Oznacza to, że dotychczasowi posiadacze starych akcji mogą zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając to prawo na giełdzie. Jednocześnie ci, którzy chcieliby nabyć akcje nowej emisji spółki, a przedtem nie byli jej akcjonariuszami, kupując prawa poboru mają taką możliwość. Wartość tego prawa można dość precyzyjnie oszacować korzystając z odpowiedniego wzoru.
Prawa do akcji
Czas, jaki upływa od momentu zapisania się na akcje nowej emisji oferowane w publicznej subskrypcji do ich pierwszego notowania na giełdzie może zniechęcać niektórych potencjalnych inwestorów do nabywania nowoemitowanych akcji. Inwestorzy wiedzą, że najpierw musi nastąpić formalny przydział akcji, później ich rejestracja w sądzie, a następnie w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych oraz doprowadzenie do rozpoczęcia ich notowania na giełdzie. W sumie może to trwać kilka tygodni. Znacznym złagodzeniem problemu długiego oczekiwania na notowanie akcji jest instrument, który nazywa się prawem do akcji. Zaletą. praw do akcji (PDA) jest to, że mogą one być przedmiotem obrotu już w kilka dni po przydziale akcji, a jeszcze przed ich zarejestrowaniem w sądzie. PDA umożliwiają zatem wycofanie się z dokonanej inwestycji tym, którym przydzielono nowoemitowane akcje, a jednocześnie umożliwia ich nabycie tym, którzy nie dokonali tego w publicznej subskrypcji, zanim akcje zadebiutują na giełdzie. Z możliwości tej korzysta coraz więcej spółek na giełdzie warszawskiej, które wychodząc naprzeciw oczekiwaniom akcjonariuszy, wnioskują do giełdy o wprowadzenie PDA do obrotu. Obrót prawami do nowych akcji podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. Jeżeli ktoś chce sprzedać zapisane na rachunku papierów wartościowych prawa do akcji, musi złożyć zlecenie w biurze maklerskim według takich samych zasad jak w przypadku akcji. Prawa do akcji notowane są w tym samym systemie notowań, w którym notowane będą akcje danej spółki (lub na którym spółka już jest notowana). Rozliczenie zawartej transakcji przeprowadza Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych oraz dom maklerski według takich samych zasad, jakie obowiązują w odniesieniu do akcji. Po decyzji sądu o zarejestrowaniu nowej emisji, spółka uzgadnia z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych oraz Giełdą termin pierwszego notowania - już nie PDA, lecz akcji. Zmiana przeprowadzana jest płynnie, czyli z dnia na dzień (z sesji na sesję) i nie powoduje dla akcjonariusza konieczności podejmowania jakichkolwiek działań. W terminie podanym wcześniej do publicznej wiadomości np. 100 PDA, zamieniona jest na 100 akcji danej spółki. Inwestor nabywając PDA powinien brać pod uwagę fakt, iż w przypadku odmowy rejestracji emisji akcji przez Sąd, emitent jest zobowiązany do zwrócenia posiadaczowi PDA środków wpłaconych w czasie subskrypcji wg ceny emisyjnej akcji, niezależnie od ceny zapłaconej przez niego za PDA.
Długi czas, jaki upływa od momentu zapisania się na akcje nowej emisji oferowane w publicznej subskrypcji do pierwszego notowania na giełdzie zniechęca wielu potencjalnych inwestorów do ich nabywania. Nie mogą oni bowiem ich sprzedać przed faktycznym otrzymaniem, a wydanie akcji może nastąpić - zgodnie z kodeksem handlowym - dopiero po ich sądowej rejestracji. Gdy to nastąpi, należy jeszcze akcje nowej emisji zarejestrować w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych oraz doprowadzić do rozpoczęcia ich notowania na giełdzie. W sumie może to trwać i kilka tygodni. Aby jeszcze przed pierwszym notowaniem akcji stworzyć możliwość wycofania się z dokonanej inwestycji tym, którym przydzielono nowe akcje, a jednocześnie dać możliwość ich nabycia tym, którzy nie dokonali tego w publicznej subskrypcji, Giełda Papierów Wartościowych wprowadziła do obrotu giełdowego nowy na polskim rynku kapitałowym instrument finansowy, a mianowicie prawo do nowych akcji.
Nowe akcje jak nowe auto
Kupno nowego samochodu wymaga czasu. Nie chodzi przy tym o okres konieczny do podjęcia decyzji o jego marce, pojemności silnika czy kolorze lakieru. Po dokonaniu tego rodzaju wyborów i wpłaceniu pieniędzy upływa zazwyczaj kilka, a niekiedy i kilkanaście tygodni, zanim samochód zostanie sprowadzony z fabryki, przygotowany do sprzedaży i przekazany nabywcy. Kupujący wolałby oczywiście, aby ten czas, w którym już nie ma pieniędzy, a jeszcze nie ma samochodu był jak najkrótszy. W podobnej sytuacji znajduje się osoba, która zapisała się na akcje nowej emisji - zapłaciła za nie, spółka powiadomiła ją, że akcje zostały jej przydzielone, ale na ich otrzymanie musi trochę poczekać. Z tą chwilą osoba ta - mimo, że nie ma jeszcze w ręku akcji - staje się akcjonariuszem spółki, tzn. przysługują jej wobec spółki określone w kodeksie handlowym i statucie uprawnienia. O ile samochód kupuje się po to, aby nim jeĄdzić, to akcje kupuje się często po to, aby je póĄniej sprzedać z zyskiem. Ewentualna zwyżka kursu starych akcji spółki, notowanych już na giełdzie, w połączeniu z niemożnością sprzedaży przydzielonych akcji nowej emisji o tych samych uprawnieniach, może być powodem uzasadnionej frustracji akcjonariusza. Może się zdarzyć, że gdy akcje w końcu otrzyma, ich cena już tak spadnie, że sprzedaż przestanie być opłacalna. Czas płynie, kursy rosną i maleją, a nie zmienia się jedno - nie można się pozbyć akcji, bo ich ciągle nie ma. Obrót prawem do nowych akcji jest sposobem obejścia tego niedrożnego - w naszych warunkach - etapu procedury podwyższania kapitału przez spółkę, po dokonaniu przydziału nowych akcji.
Prawo do nowej akcji papierem wartościowym
Tak jak osobie, która wpłaciła pieniądze na samochód i otrzymała potwierdzenie przyjęcia zamówienia przysługuje prawo do otrzymania samochodu, tak osobie, której przydzielono akcje nowej emisji przysługują określone uprawnienia wobec spółki, w tym prawo do otrzymania akcji. Łącznie te uprawnienia nazywamy prawem do nowych akcji. Według obowiązujących od początku 1998 r. przepisów prawo do nowych akcji jest papierem wartościowym. Skoro zaś jest papierem wartościowym, to może być przedmiotem obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Dotychczas osoba, której przydzielono sprzedawane w publicznej subskrypcji akcje, aby wycofać zainwestowane pieniądze musiała czekać do ich pierwszego notowania. Obecnie może sprzedać na giełdzie prawo do tych akcji już w kilka dni po przydziale, tj. jak tylko prawa do nowych akcji pojawią się w obrocie giełdowym. Obrót prawami do nowych akcji podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. Jeżeli ktoś zechce sprzedać zapisane na rachunku papierów wartościowych prawa do nowych akcji, będzie musiał złożyć zlecenie w biurze maklerskim według takich samych zasad jak w przypadku akcji. Zlecenie to skierowane zostanie na giełdę i potraktowane według ogólnie obowiązujących na giełdzie przepisów. Rozliczenie zawartej transakcji przeprowadzi Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych oraz dany dom maklerski. Ponieważ to, czy w zamian za prawa do akcji dana osoba dostanie akcje zależeć będzie od decyzji sądu, można oczekiwać, że kurs praw do akcji będzie się różnić od kursu samych akcji, zwłaszcza przed ich wydaniem. Po decyzji sądu też nie od razu nastąpi zamiana praw do nowych akcji na akcje. Termin ten będzie wcześniej uzgodniony pomiędzy spółką, Krajowy Depozytem Papierów Wartościowych oraz giełdą. Chodzi bowiem o to, aby po pierwsze, sami właściciele praw do nowych akcji wiedzieli odpowiednio wcześniej do kiedy mają prawa do nowych akcji, a od kiedy nowe akcje, po drugie zaś, aby przygotować tę zamianę w taki sposób, by została ona na tyle na ile jest to możliwie przeprowadzona płynnie.
Notowanie na giedzie praw do nowych akcji
Kontrakt terminowy jest umową, w której kupujący zobowiązuje się do zakupienia w przyszłości określonego towaru, zwanego instrumentem bazowym. Sprzedający zobowiązuje się natomiast do sprzedania określonego w kontrakcie instrumentu bazowego. Instrumentami bazowymi mogą być akcje, waluty, indeksy giełdowe, a właściwie dowolne wartości ekonomiczne, które można wyliczyć w sposób nie budzący wątpliwości. Jako pierwsze na warszawskiej giełdzie pojawiły się w obrocie kontrakty terminowe na indeks WIG20. Drugim indeksem, który stał się instrumentem bazowym dla kontraktów, jest indeks TechWIG obejmujący spółki z branż telekomunikacyjnej i informatycznej. Począwszy od dnia 23 czerwca 2008 roku, Giełda zaprzestała obliczania oraz publikacji indeksu TechWIG. W związku z tym kontrakty na ten indeks zostały wykluczone z obrotu giełdowego (po raz ostatni były notowane w dniu 20 czerwca 2008 r.). Kolejnymi kontraktami wprowadzonymi do obrotu w lutym 2002 r., są kontrakty na indeks MIDWIG. Instrument bazowy tych kontraktów, indeks MIDWIG, odzwierciedla stan koniunktury średnich spółek giełdowych. Oprócz kontraktów na indeksy, na giełdzie notowane są także kontrakty na waluty: kurs dolara i kurs euro oraz na akcje spółek.
Chociaż sprzedaż lub kupno kontraktu terminowego oznacza zobowiązanie się do dostawy lub odbioru w przyszłości określonego instrumentu bazowego, to w przypadku kontraktów terminowych notowanych na GPW regulowanie ewentualnych zobowiązań następuje w postaci rozliczenia pieniężnego.
Kontrakty terminowe znajdują się w obrocie w systemie notowań ciągłych w godzinach 8.30:00-16.20. Inwestorzy mogą składać zlecenia kupna i sprzedaży, wg takich samych zasad jak na inne papiery wartościowe. Podobnie jak to jest na rynku akcji, na rynku kontraktów terminowych obowiązują ograniczenia wahań kursów. Wynoszą one 5% w stosunku do kursu zamknięcia dla kontraktów na indeksy i akcje spolek oraz 3% dla kontraktow walutowych.
Zawierający transakcje terminowe na indeksy mają określone poglądy na to, jak kształtować się będzie wartość tych indeksów. Kupujący zakłada, że indeks będzie rósł, sprzedający jest natomiast przekonany, że będzie spadać. W ostatecznym rozrachunku zysk osiąga ten, którego przewidywania były słuszne.
Kurs kontraktu podaje się w punktach, a cenę ustala się mnożąc kurs przez 10 zł. Oznacza to, że jeżeli np. kurs kontraktu wynosi 1500 pkt, jego cena równa jest 15 000 zł (1500 pkt x 10 zł).
Kontrakty są w obrocie w tzw. seriach. Seria obejmuje wszystkie kontrakty mające ten sam termin wykonania, np. w czerwcu lub wrześniu 2002 r. Inwestorzy mogą zawierać transakcje na trzech seriach kontraktów z terminami wykonania (realizacji) przypadającymi na trzy kolejne miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień i grudzień. Ostatnim dniem obrotu każdą serią jest trzeci piątek danego miesiąca wykonania - np. dla serii wygasającej w grudniu 2002 r. jest nim 20 grudnia.
O inwestorze, który kupił lub sprzedał kontrakt terminowy mówi się, że ma otwartą pozycję. Może on ją utrzymać do dnia wykonania kontraktu lub też w każdej chwili wycofać się z rynku (zamknąć pozycję). Jeżeli kupił kontrakt z terminem wykonania w grudniu 2002 r., aby zamknąć pozycję musi sprzedać kontrakt z tym samym terminem wykonania. Jeżeli sprzedał kontrakt, aby zamknąć pozycję musi go kupić.
Każdy otwierający rachunek w biurze maklerskim w celu działania na rynku kontraktów, uzyskuje indywidualny Numer Identyfikacji Klienta nadawany przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, umożliwiający dokonywanie operacji na rynku. Jak w przypadku innych transakcji, za pośrednictwo biura maklerskie pobierają prowizje. Inwestor kupujący/sprzedający kontrakt jest obowiązany wnieść do biura depozyt zabezpieczający jego zobowiązania względem kontrahenta transakcji. Minimalną wartość depozytu wnoszonego do biura określa Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, który rozlicza i gwarantuje wszystkie zawarte na rynku transakcje. Wartość depozytu dla poszczególnych kontraktów określana jest w procentach wartości kontraktu (np. w lutym 2002 r. dla kontraktów na WIG20 depozyt wynosi 11,2% wartości kontraktu). W niektórych biurach maklerskich możliwe jest złożenie części depozytu zabezpieczającego w papierach wartościowych. Zakładając, że inwestor kupił kontrakt na WIG20 po kursie 1550 pkt, którego cena równa jest 15 500 zł (1550 pkt x10 zł), musi wnieść depozyt wynoszący co najmniej 1736 zł (15 500 zł x 11,2 % = 1736 zł). Biuro może zażądać od inwestora wniesienia depozytu większego niż określony przez KDPW. Ponieważ wartość depozytu stanowi tylko część wartości transakcji, mówi się, że kontrakty terminowe mają dużą dĄwignię finansową. Pozwala to osiągnąć duże zyski, przy zaangażowaniu tylko niewielkiej kwoty, którą stanowi jedynie depozyt. Zarówno zyski, jak i straty z inwestycji na rynku terminowym (w ujęciu procentowym) są zwielokrotnione w porównaniu do osiąganych na rynku kasowym.
PRZYKŁAD Transakcje terminowe na giełdzie rozliczane są nie pieniężnie. PrześledĄmy to na przykładzie: inwestor kupuje w danym dniu po kursie 1000 pkt kontrakt na mWIG40 wygasający we wrześniu 2002 r. Cena kontraktu wynosi 10 000 zł (1000 pkt x 10 zł). Załóżmy, że biuro maklerskie ustaliło poziom depozytu zabezpieczającego na 12% wartości kontraktu, więc inwestor wpłaci 1200 zł (10 000 zł x 12%). Po pewnym czasie inwestor sprzedaje zakupiony kontrakt po kursie 1200 pkt i zamyka pozycję. Osiągnie zysk 2000 zł [ (1200 pkt - 1000 pkt) x 10 zł ], a biuro maklerskie zwróci mu wpłacony depozyt.
Zwrot z inwestycji dla kupującego kontrakt terminowy
Zwrot z inwestycji dla sprzedającego kontrakt terminowy
Jeżeli inwestor nie zamknie pozycji tego samego dnia, po zakończeniu sesji zostanie określona wielkość jego dziennych zysków lub strat, w oparciu o dzienny kurs rozliczeniowy, ustalany na zakończenie każdej sesji. Proces ustalania zysków i strat nosi nazwę dziennych rozrachunków i odbywa się w KDPW na drodze przelewu środków pieniężnych pomiędzy rachunkami inwestorów. Jeżeli w powyższym przykładzie inwestor nie zamknie pozycji, a dzienny kurs rozliczeniowy wyniesie 1060 pkt, to osiągnie on zysk równy 600 zł [(1060 pkt - 1000 pkt) x 10 zł = 600 zł], wynikający ze wzrostu kursu kontraktu. Kwota zostałaby zaksięgowana na jego rachunku depozytowym, a pochodzić będzie z konta inwestora, który kontrakt sprzedał i w wyniku zmiany cen poniósł straty. Kontrakty terminowe wykorzystywane są przez inwestorów do trzech celów:
osiągnięcia zysku na zmianie cen kontraktów - kupują kontrakty licząc na wzrost kursu, sprzedają kontrakty licząc na spadek kursu,
posiadając akcje obawiają się spadku cen i sprzedają kontrakty terminowe albo - gdy mają zamiar w przyszłości kupić akcje obawiając się wzrostu cen, kupują kontrakty terminowe, osiągnięcia zysku przy wykorzystaniu różnicy między wartością teoretyczną a rynkową kontraktu terminowego.
Kalendarz obrotu kontraktami indeksowymi
Każdy działający na rynku inwestor musi pamiętać, że inwestycje na tym rynku niosą za sobą ryzyko dużo większe niż operacje na akcjach. Ryzyko wynika m.in. ze wspomnianego już efektu dźwigni, który umożliwić może osiąganie dużych zysków, ale pro- wadzić może także do powstania strat w przypadku nieprzewidzianej zmiany cen przy utrzymywaniu pozycji na rynku. Może zdarzyć się sytuacja, w której straty przekroczą pierwotnie zainwestowaną kwotę pieniędzy.
Na europejskich i światowych rynkach kapitałowych spotykamy wiele różnego rodzaju instrumentów będących przedmiotem obrotu, tak giełdowego, jak i pozagiełdowego. W Polsce i innych krajach, w których giełdy funkcjonują od stosunkowo krótkiego czasu, nie wszystkie z nich są wprowadzone już do obrotu. Konieczność podążania za tendencjami występującymi na rozwiniętych rynkach kapitałowych oraz wyjście naprzeciw potrzebom inwestorów powoduje wprowadzanie do obrotu nowych instrumentów. Należą do nich przede wszystkim kontrakty terminowe, opcje oraz warranty. Te ostatnie są kolejnymi po kontraktach terminowych instrumentami pochodnymi notowanymi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.
Charakterystyka warrantów
Ścisłe i wyczerpujące zdefiniowanie warrantu jest bardzo trudne. W sensie ekonomicznym warrant jest to instrument finansowy, którego cena zależy od ceny lub wartości tzw. instrumentu bazowego. Instrumentem tym może być papier wartościowy, waluta, wskaĄnik ekonomiczny (np. indeks, stopa procentowa) lub inna wartości. Z uwagi na powyższe uzależnienie warrant jest określany właśnie jako instrument pochodny lub prawo pochodne. W sensie formalnoprawnym warrant jest bezwarunkowym i nieodwołalnym zobowiązaniem się jego emitenta do wypłacenia uprawnionym właścicielom warrantów kwoty rozliczenia. W przypadku warrantu kupna jest to dodatnia różnica pomiędzy ceną instrumentu bazowego, a ceną wykonania określoną przez emitenta. W przypadku warrantu sprzedaży kwotą rozliczenia jest dodatnia różnica między ceną wykonania, a ceną instrumentu bazowego. Wykonanie zobowiązania emitenta może polegać nie tylko na przekazaniu pieniędzy, lecz również na dostawie (tj. odpowiednio - sprzedaży lub kupnie) instrumentu bazowego po ustalonej cenie wykonania. O ile jednak w pierwszym przypadku instrumentem bazowym może być w zasadzie każda wartość (np. indeks), w drugim wyłącznie to, co może być przedmiotem obrotu (indeks już nie, ale akcja firmy "X" tak)
Klasyfikacja i typy warrantów
Istnieje wiele kryteriów, według których można klasyfikować warranty. Ze względu na podmiot emitujący warranty, dzielimy je na subskrypcyjne i opcyjne. Warranty subskrypcyjne mogą być emitowane przez spółki akcyjne wyłącznie na własne akcje przyszłej emisji. Z pewnym uproszczeniem można je określić jako tzw. pozakodeksowe prawo poboru (czyli prawo pierwszeństwa nabycia akcji po określonej z góry cenie).
Drugim rodzajem warrantów są warranty opcyjne. Mogą one być emitowane przez banki i inne instytucje finansowe, np. domy maklerskie - na akcje innych spółek znajdujące się już w obrocie publicznym. Wymogi kapitałowe i organizacyjne dla emitentów określane są najczęściej przez podmioty organizujące rynek praw pochodnych, czyli giełdy lub podmioty prowadzące regulowane rynki pozagiełdowe. Z punktu widzenia terminu, w którym posiadacz warrantu może go wykonać, wyróżniamy również dwa typy warrantów: warrant europejski (kupna lub sprzedaży) oraz warrant amerykański (kupna lub sprzedaży). Warrant europejski może być wykonany jedynie we wcześniej określonym przez emitenta dniu, określanym jako dzień wygaśnięcia. Natomiast warrant typu amerykańskiego może być wykonany w dowolnym, wybranym przez inwestora dniu, aż do dnia jego wygaśnięcia.
W zależności od przyjętego przez emitenta zobowiązania możemy wymienić następujące rodzaje warrantów:
Europejski warrant kupna
(ang. call warrant), który umożliwia inwestorowi nabycie instrumentu bazowego po ustalonej wcześniej cenie wykonania, w wyznaczonym dniu wygaśnięcia, lub otrzymania kwoty rozliczenia.
Europejski warrant sprzedaży
(ang. put warrant), który umożliwia inwestorowi sprzedaż instrumentu bazowego po ustalonej wcześniej cenie, w wyznaczonym dniu wygaśnięcia, lub otrzymania kwoty rozliczenia.
Amerykański warrant kupna
umożliwia inwestorowi nabycie instrumentu bazowego po ustalonej cenie w dowolnym dniu, nie póĄniejszym niż wyznaczony dzień wygaśnięcia, albo otrzymania w takim dniu kwoty rozliczenia.
Amerykański warrant sprzedaży
umożliwia inwestorowi sprzedaż instrumentu bazowego po ustalonej cenie w dowolnym dniu, nie póĄniejszym niż wyznaczony dzień wygaśnięcia, albo otrzymania w takim dniu kwoty rozliczenia.
Realizacja zobowiązań emitenta
W przypadku europejskich warrantów kupna zobowiązanie emitenta wygasa, gdy w dniu wygaśnięcia różnica pomiędzy ceną lub wysokością instrumentu stanowiącego instrument bazowy, a ceną wykonania jednego warrantu określona przez emitenta jest równa lub mniejsza od zera. Odpowiednio, dla europejskich warrantów sprzedaży, zobowiązanie emitenta wygasa, gdy w dniu wygaśnięcia różnica pomiędzy ceną wykonania jednego warrantu określoną przez emitenta, a ceną lub wysokością instrumentu stanowiącego instrument bazowy, jest równa lub mniejsza od zera.
W przypadku warrantów amerykańskich inwestor ma możliwość wyboru momentu realizacji praw z niego wynikających. Należy przyjąć, iż dokona tego w sytuacji, gdy stan rynku i ceny zapewnić mu oczekiwany zysk. Z tego punktu widzenia nie można wcześniej stwierdzić, kiedy konkretnie zobowiązanie emitenta wygaśnie. Stanie się tak bowiem wtedy, gdy do dnia wygaśnięcia włącznie inwestor zachowa się biernie i nie wykona swojego prawa lub gdy warrant zostanie wcześniej wykonany. Wtedy inwestor straci swoje uprawnienie, a zobowiązanie emitenta warrantu wygaśnie. Realizacja zobowiązać emitenta odbywa się poprzez tzw. izbą rozrachunkową.
Publiczny obrót warrantami w Polsce
Zgodę na wprowadzenie warrantów do obrotu publicznego wyraża Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Wniosek o wyrażenie zgody na wprowadzenie warrantów do obrotu publicznego składa podmiot organizujący rynek. Do wniosku są dołączone między innymi "Warunki emisji i obrotu", w których zawarte są szczegółowe informacje na temat warrantów, które znajdą się w obrocie giełdowym. Wprowadzenie warrantów do obrotu publicznego, a w konsekwencji np. giełdowego, oznacza dla inwestorów możliwość nie tylko nabycia warrantu i wykonania go w określonym terminie, lecz także swobodnego obrotu tymi instrumentami na zasadach określonych w "Warunkach emisji i obrotu". Na polskim rynku rolę izby rozrachunkowej pełni Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.
Zastosowanie i rola warrantów
Pierwszymi warrantami notowanymi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie są europejskie warranty kupna Banku Rozwoju Eksportu S.A. na akcje Elektrim S.A oraz na indeks NIF. W przypadku warrantów na akcje, jeden warrant opiewa na 10 akcji spółki. Wykonanie tych warrantów, zgodnie z przyjętymi przez Radą Giełdy standardami, może być dokonane wyłącznie poprzez rozliczenie pieniężne. Oznacza to, że inwestor za każdy posiadany warrant otrzyma kwotę rozliczenia równą różnicy pomiędzy ceną akcji w dniu wygaśnięcia, a ceną wykonania, pomnożoną przez liczbą akcji przypadających na warrant, (oczywiście tylko w wypadku, gdy cena akcji instrumentu bazowego przewyższy ceną wykonania). Wyznaczenie kwoty rozliczenia dla warrantów na indeks NIF wygląda nieco inaczej. Kwota ta jest różnicą pomiędzy wartością indeksu pomnożoną przez 1 zł, a ceną wykonania warrantu.
Powyższy wykres pokazuje zwrot z inwestycji dla nabywcy warrantu kupna w zależności od ceny instrumentu bazowego. Wykres obrazuje sytuacją, gdy ustalona przez emitenta cena wykonania warrantu wynosi 10, a cena (rynkowa) warrantu wynosi 2. Na wykresie widać, że zwrot z inwestycji jest dodatni, gdy cena instrumentu bazowego przekroczy wartość 12, a więc sumą ceny wykonania i ceny zapłaconej za warrant. Maksymalna strata ograniczona jest do wartości jaką inwestor zapłacił za warrant.
PRZYKŁAD 1 - Określenie ceny warrantu
Cena warrantów określona jest w złotych. W przypadku warrantów na akcje, dla właściwej interpretacji ceny warrantu niezbędna jest znajomość liczby akcji przypadających na jeden warrant. Przykładowo, cena warrantu opiewającego na 10 akcji Elektrim S.A. może wynosić 40 zł, podczas gdy cena akcji wynosi również 40 zł. Należy jednak pamiętać, że warrant opiewa na dziesięć akcji. Faktycznie więc cena warrantu przypadająca na jedną akcją wynosi 40 zł podzielone przez 10 (liczbą akcji przypadających na jeden warrant), a więc 4 zł. W przypadku warrantów na indeks NIF, ich cena to wartość indeksu NIF wyrażona w złotych. Interpretacja ceny warrantu na indeks nie wymaga więc takich zabiegów jak przy warrantach na akcje.
PRZYKŁAD 2 - Wyznaczenie kwoty rozliczenia należnej inwestorowi na przykładzie warrantów opcyjnych kupna na akcje Elektrim S.A.
Inwestor posiada warrant kupna na akcje Elektrim S.A. o cenie wykonania 35 zł (cena wykonania jest podawana w odniesieniu do wartości jednej akcji). W dniu wygaśnięcia cena akcji Elektrimu wynosi 40 zł. Kwota rozliczenia = (cena akcji - cena wykonania) x liczba akcji przypadających na 1 warrant. A więc wynosi ona 50 zł, tj. : (40 zł- 35zł) x 10. Gdy inwestor posiada więcej warrantów, całkowita kwota, którą otrzyma jest równa kwocie rozliczenia przypadającej na jeden warrant pomnożonej przez liczbą posiadanych warrantów. Gdyby cena akcji Elektrim S. A. osiągnęła w dniu wygaśnięcia wartość 35 zł lub mniejszą, wówczas inwestor nie otrzymuje nic od emitenta warrantów, a więc traci tym samym całą zainwestowaną kwotą. Przy inwestycji w warranty maksymalna strata wynosi więc 100 % wartości inwestycji.
PRZYKŁAD 3 - Wyznaczenie kwoty rozliczenia należnej inwestorowi w przypadku warrantów opcyjnych na indeks NIF.
Wyznaczenie kwoty rozliczenia dla warrantów na indeks NIF wygląda nieco inaczej niż w poprzednim przykładzie. Kwota ta jest różnicą między wysokością indeksu pomnożoną przez 1 zł, a ceną wykonania warrantu. Załóżmy, że wysokość indeksu NIF w dniu wygaśnięcia wyniesie 150 punktów indeksowych, a cena wykonania wynosi 140 zł. Kwota rozliczenia przypadająca na jeden warrant wyniesie wówczas 10 zł (150 x 1 zł - 140 zł). Fakt, że cena warrantu stanowi małą część wartości akcji, powoduje, że inwestycjom w warranty nieodłącznie towarzyszy efekt dĄwigni finansowej umożliwiający osiąganie znacznie większych zysków procentowych, niż z inwestycji w instrument bazowy. Zilustruje to poniższy przykład.
Inwestor A
inwestuje swoje 10000 zł w 250 akcji Elektrim S.A.
Inwestor B
inwestuje 1000 zł w 25 warrantów na zakup akcji Elektrim S.A. po cenie wykonania 40 zł (warranty opiewają więc na 250 akcji). Cena warrantu wynosi 40 zł, bowiem opiewa on na 10 akcji spółki. Można powiedzieć, że inwestor nabywa prawo zakupu każdej z dziesięciu akcji Elektrim S.A. za 4 zł, a więc za 10% wartości akcji. Pozostałe 9 000 zł inwestuje w obligacje przynoszące 20% zwrotu w skali roku, a więc 10% w skali sześciomiesięcznej. Zwrot z obligacji w tym okresie wyniesie więc 900 zł.
Inwestor C
inwestuje całą sumą w warranty. Nabywa więc 250 warrantów kupna na akcje Elektrimu S.A. (warranty opiewają więc na 2500 akcji).
Jeśli każdy z inwestorów będzie utrzymywał swoje pozycje do końca okresu sześciomiesięcznego, wówczas zyski poszczególnych inwestorów (z pominięciem kosztów prowizji), będą następujące:
| cena elektrimu | inwestor A | inwestor B | inwestor C |
| 37 | -7,50% | -1,00% | -100,00% |
| 38 | -50% | -1,00% | -100,00% |
| 39 | -2,50% | -1,00% | -100,00% |
| 40 | 0,00% | -1,00% | -100,00% |
| 41 | 2,50% | 1,50% | -75,00% |
| 42 | 5,00% | 4,00% | -50,00% |
| 43 | 7,50% | 6,50% | -25,00% |
| 44 | 10,00% | 9,00% | 0,00% |
| 45 | 12,50% | 11,50% | 25,00% |
| 46 | 15,00% | 14,00% | 50,00% |
| 47 | 17,50% | 16,50% | 75,00% |
| 48 | 20,00% | 19,00% | 100,00% |
Jak widać inwestycja w warranty może przynieść największe zyski, ale zaczynają się one dopiero, gdy cena akcji przekroczy wartość równą cenie wykonania powiększonej o ceną warrantu przypadającą na jedną akcją (cena warrantu podzielona przez liczbą akcji przypadających na jeden warrant). W tym przykładzie jest to wartość 44 złotych.
Dokładniej widać to na poniższym wykresie.
Interesujące jest tu szczególnie porównanie zwrotu z inwestycji dla inwestorów A i B, z którego widać, że zakup warrantów może ograniczyć stratą przy niekorzystnej dla inwestora zmianie cen, dając jednocześnie porównywalne zyski w przypadku korzystnej zmiany ceny.
Niniejsza publikacja ma charakter edukacyjny. Podstawowym źródłem informacji o warrantach jest dokument "Warunki emisji i obrotu dla warrantów", zatwierdzony przez Komisję Nadzoru Finansowego
Obligacje skarbowe są instrumentami finansowymi, których sprzedaż umożliwia państwu pozyskiwanie dodatkowych pieniędzy potrzebnych do sfinansowania deficytu budżetowego. Obligacje są papierami wartościowymi o charakterze wierzycielskim, zatem ich sprzedaż oznacza zaciągnięcie przez państwo kredytu u nabywców obligacji. W najczęściej spotykanych obligacjach kredyt ten jest spłacany jako należność pieniężna w ściśle określonym czasie wraz z odsetkami, których sposób naliczania jest określony w warunkach emisji obligacji. Wielkość tego kredytu to wartość nominalna obligacji, a termin jego zwrotu przez emitenta to termin wykupu obligacji.
Rynek pierwotny
Na całym świecie państwa korzystają z tej możliwości kredytowania działalności, jaką daje sprzedaż obligacji. Sprzedaż tych papierów przez państwo odbywa się w tzw. obrocie pierwotnym, czyli ich pierwszym nabywcom. Krąg uprawnionych do zakupu obligacji na rynku pierwotnym określony jest w prospekcie emisyjnym. W Polsce jest on najczęściej dość szeroki i z reguły obejmuje krajowe i zagraniczne osoby fizyczne i prawne, choć bywają emisje, które skierowane są do węższej grupy nabywców. Cena, po jakiej obligacje sprzedawane są na rynku pierwotnym, to cena emisyjna obligacji. Cena ta może, lecz nie musi, być równa wartości nominalnej. Może być ona od niej zarówno niższa jak i wyższa. Decyzja emitenta w tym zakresie zależy od przewidywanego popytu i atrakcyjności warunków emisji.
Dlaczego warto kupować obligacje skarbowe?
- pewność lokaty w przypadku obligacji skarbowych,
- możliwość wycofania się z inwestycji w dowolnym momencie (sprzedaż na giełdzie bez utraty oprocentowania),
- możliwość stałego śledzenia wartości swoich inwestycji,
- możliwość uzyskiwania kredytów pod zastaw obligacji.
Popyt na papiery skarbowe na całym świecie wynika z postrzegania tego rodzaju instrumentów jako inwestycji pewnej i bezpiecznej, gdyż ich wypłacalność jest zagwarantowana przez państwo. Zysk z tych papierów wartościowych jest pewny, a jego wysokość powiązana jest zwykle w sposób bardziej lub mniej bezpośredni z wielkością inflacji.
W przypadku obligacji skarbowych sprzedawanych w krajach o solidnych fundamentach ekonomicznych, a do takich należy dziś Polska, nie istnieje praktycznie ryzyko związane z niewypłacalnością emitenta.
Rynek wtórny - giełda
Wkrótce po sprzedaniu obligacji przez państwo na rynku pierwotnym, z reguły trafiają one do obrotu wtórnego, czyli na giełdę. Intencję wprowadzenia obligacji na giełdę emitent zapisuje już w prospekcie emisyjnym, aby kupujący miał pewność, że nie będzie miał problemów z ewentualnym wcześniejszym upłynnieniem swojej inwestycji. Możliwość handlu na giełdzie jest ważna także dla potencjalnych nabywców, którzy w czasie sprzedaży obligacji przez państwo nie mieli odpowiednich funduszy lub po prostu nie zdążyli ich wtedy kupić. Sprzedaż na rynku pierwotnym trwa na ogół tylko kilka tygodni, na giełdzie obligacje można kupić i sprzedać prawie do dnia wykupu.
Nowa organizacja systemu obrotu na warszawskiej giełdzie, po wprowadzeniu systemu WARSET, otworzyła nowe możliwości dla kupujących i sprzedających obligacje. Związane są one z następującymi elementami:
- Jednostką transakcyjną jest jeden papier wartościowy.
- Nowe rodzaje zleceń i dodatkowe warunki ich wykonania umożliwiają realizowanie swoich zamiarów inwestycyjnych w sposób najbardziej optymalny.
- Wszystkie obligacje notowane są w systemie ciągłym w godz. 9:00 - 16:20 z fixingiem na otwarcie (9.00) i na zamknięcie (16.20) sesji.
Jakie obligacje na GPW?
Terminy wykupu (czas upływający od emisji do wykupu) i wartość nominalna poszczególnych emisji znajdujących się w obrocie na GPW:
- obligacje 2-letnie, o wartości nominalnej 1000 zł,
- obligacje 3-letnie, o wartości nominalnej 100 zł oraz 1000 zł,
- obligacje 5-letnie, o wartości nominalnej 1000 zł,
- obligacje 7-letnie, o wartości nominalnej 1000 zł,
- obligacje 10-letnie, o wartości nominalnej 1000 zł
- obligacje 20-letnie, o wartości nominalnej 1000 zł
Oprocentowanie obligacji
Wśród obligacji Skarbu Państwa notowanych na warszawskiej giełdzie, można wyróżnić kilka ich rodzajów, ze względu na oprocentowanie, czyli sposób i wielkość naliczania i wypłacania odsetek. Według tego kryterium obligacje możemy podzielić na papiery o:
- zmiennym oprocentowaniu
- stałym oprocentowaniu,
- zerokuponowe.
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu
Do tej grupy należą obligacje trzyletnie i dziesięcioletnie. Zmienność oprocentowania oznacza, że w poszczególnych okresach "życia obligacji", czyli tzw. okresach odsetkowych, oprocentowanie obligacji może ulegać zmianie w zależności od kształtowania się określonego wskaźnika finansowego, np. inflacji. Wskaźnikiem branym pod uwagę przy ustalaniu oprocentowania dla obligacji trzyletnich i dziesięcioletnich w poszczególnych okresach odsetkowych jest rentowność (dochodowość) bonów skarbowych oraz stawka WIBOR. Bony Skarbowe są krótkoterminowymi papierami na okaziciela emitowanymi przez Skarb Państwa. Zazwyczaj emitowane są bony o terminach wykupu 13, 26 i 52 tygodnie i sprzedawane na przetargach. Nominał jednego bonu wynosi 10 000 zł. Nabywcami bonów są przede wszystkim firmy - krajowe i zagraniczne, często banki. Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, gdyż są nieoprocentowane. Pełną kwotę nominalną otrzymuje się w momencie wykupu bonu skarbowego. Ceny bonów są odzwierciedleniem przewidywanego przez rynek pieniężny poziomu inflacji, dlatego mogą być one miarodajnym odniesieniem dla określania oprocentowania innych instrumentów finansowych, np. obligacji. Stawka WIBOR (warsaw interbank offered rate) iest to oprocentowanie po jakim banki udzielą pożyczek innym bankom (ustalane jest o godz. 11:00). WIBOR może być 1, 3, 6, 9 lub 12 miesięczny. Oprocentowanie obligacji skarbowych notowanych na GPW wykorzystuje WIBOR3M (3 miesięczny WIBOR) oraz WIBOR6M (6 miesięczny WIBOR). Dla obligacji trzyletnich odsetki wypłacane są co 3 lub 6 miesięcy i wyliczane w stosunku do średniej rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych lub stawek WIBOR3M oraz WIBOR6M. Obligacje te mają ten sam lub obniżony poziom rentowności w stosunku do średniej rentowności bonów lub stawki WIBOR. Oznacza to, że co 3 lub 6 miesięcy wysokość oprocentowania obligacji trzyletnich się zmienia. Oprocentowanie obligacji dziesięcioletnich oparte jest na rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych, powiększonej (lub nie) o 1 pkt procentowy. Wysokość oprocentowania zmienia się zatem raz na rok i podawana jest dla rocznych okresów odsetkowych.
PRZYKŁAD
Obligacja o zmiennym oprocentowaniu, z terminem wykupu za 3 lata, o wartości nominalnej 100 zł, cenie emisyjnej 99,50 zł. Odsetki płacone są co pół roku. Oprocentowanie jest równe stawce WIBOR6M. W kolejnych sześciu okresach poprzedzających płatność odsetek stawka WIBOR6M wynosiła: 5,70%, 5,70%, 5,60%, 5,70%, 5,70% i 5,80% w skali roku. Tak więc, odsetki, liczone dla okresów półrocznych, wyniosą kolejno: 2,85 zł, 2,85 zł, 2,80 zł, 2,85 zł, 2,85 zł oraz 2,90 zł.
Obligacje o stałym oprocentowaniu
Oprocentowanie tych obligacji jest niezmienne przez cały czas trwania obligacji aż do wykupu. Z punktu widzenia posiadacza tych obligacji może to być zaletą lub wadą, w zależności od tego za jaką cenę je kupił i jaka jest inflacja w okresie życia obligacji. W przypadku przewidywania obniżenia inflacji, a następnie jej rzeczywistego spadku, nabycie obligacji o stałym oprocentowaniu może się okazać bardzo dobrą inwestycją. W takich sytuacjach uwidacznia się przewaga tego instrumentu nad lokatą bankową. Zwykle bowiem, gdy spada inflacja, obniżane są też stopy procentowe, a więc także oprocentowanie lokat bankowych. Posiadacz obligacji o stałym oprocentowaniu nie musi mieć takich obaw. Minusy inwestycji w obligacje o stałym oprocentowaniu są widoczne najbardziej wtedy, gdy poziom inflacji nie zmniejsza się lecz rośnie. Oprocentowanie obligacji o stałym oprocentowaniu notowanych na giełdzie, w zależności od serii i daty wykupu wynosi od 4,5 do 9 procent w skali rocznej.
PRZYKŁAD
Obligacja o stałym oprocentowaniu, z terminem wykupu za 5 lat, wartość nominalna 1000 zł, cena emisyjna, po jakiej emitent oferuje obligacje, wynosi 990 zł, oprocentowanie 6% w skali roku, odsetki płacone co rok. Odsetki w każdym z pięciu okresów odsetkowych wyniosą 60,00 zł.
Obligacje zerokuponowe
W przypadku tych obligacji, żadne odsetki nie przysługują ich posiadaczowi przed okresem wykupu. Po upływie tego terminu posiadacz obligacji otrzymuje kwotę równą ich wartości nominalnej. Oprocentowanie tych obligacji wynika ze sposobu ich sprzedaży - z dyskontem, czyli po cenie niższej od wartości nominalnej. Jest to zatem ten sam sposób oprocentowania, co w przypadku bonów skarbowych. Niewątpliwą zaletą tych papierów jest fakt, że oprocentowanie to nabywca dostaje niejako z góry, bo już w momencie zakupu obligacji.
Jak czytać tabele giełdowe?
Kupującego obligacje na giełdzie nie interesuje już ich cena emisyjna. Ta występowała tylko raz, na rynku pierwotnym. Kurs zamknięcia, który widzimy w tabeli kursowej, to cena rynkowa obligacji. Jest ona kształtowana na codziennych sesjach giełdowych jako wypadkowa popytu i podaży. Określana jest w procentach wartości nominalnej. Jednak nie jest to ta cena, którą faktycznie płaci kupujący i otrzymuje sprzedający obligacje, ponieważ nie uwzględnia należnych w danym dniu odsetek. Aby wiedzieć, ile faktycznie trzeba zapłacić za daną obligację, trzeba do jej giełdowego kursu dodać odsetki skumulowane, których wielkość wpisana jest w kolumnie obok (tabele odsetkowe dostępne są też w biurach maklerskich). Po wykonaniu tego działania otrzymamy cenę rozliczeniową.
odsetki skumulowane + (wartość nominalna obligacji * kurs zamknięcia) = cena rozliczeniowa
Cenę obligacji na giełdzie kształtuje popytu i podaży, dlatego może zachodzić sytuacja niedowartościowania bądź przewartościowania obligacji przez rynek. Dla określenia tzw. sprawiedliwej ceny obligacji, stosowana jest metoda dochodowa, określana też jako metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych.
gdzie:
P - wartość obligacji, otrzymana w wyniku wyceny,
n - liczba okresów posiadania obligacji,
Ct - dochód uzyskany w okresie posiadania obligacji,
r - tzw. wymagana stopa dochodu, określona w skali okresu płatności odsetek, np. jeśli odsetki płacone są co pół roku, to jest to stopa półroczna.
Wymagana stopa dochodu określana jest na podstawie stóp dochodu obligacji podobnego typu jak wyceniana obligacja. Informacje na ten temat podawane są w dziennikach finansowych. Porównując cenę obligacji na rynku z wartością wyliczoną na podstawie powyższego wzoru, inwestor może ocenić, czy obligacja na rynku jest przewartościowana, niedowartościowana bądź czy jej wartość wyceniona jest równa cenie rynkowej. Skarb Państwa nie jest jedynym podmiotem mogącym emitować obligacje. Mogą to robić także gminy (obligacje komunalne), przedsiębiorstwa (obligacje korporacyjne) oraz międzynarodowe instytucje finansowe. Ważnym wskaźnikiem dla inwestora, określającym bezpieczeństwo inwestycji w obligacje, jest uzyskiwany rating, czyli ocena wiarygodności emitenta do spłaty zadłużenia. Oceny takiej dokonują wyspecjalizowane instytucje ratingowe.
Certyfikaty knock-out – zwane certyfikatami turbo to lewarowane instrumenty finansowe bazujące na kursach akcji, cenach surowców, wartościach indeksu WIG20, dające możliwość zarabiania zarówno na wzrostach jak i spadkach przy niewielkim zaangażowaniu kapitału i ograniczonej wartości strat. Są to instrumenty bez określonego terminu wygasania, a jedyną sytuacją powodującą zdarzenie knock-out jest osiągnięcie przez kurs instrumentu bazowego, określonego przez emitenta, poziomu bariery (dla certyfikatów typu long - na wzrost jest on poniżej aktualnego kursu instrumentu bazowego, a dla certyfikatów short - na spadek jest on powyżej aktualnego kursu instrumentu bazowego).
Korzyści dla Inwestora:
- Ewentualny zysk wyższy, dzięki dźwigni finansowej, niż w przypadku inwestowania w instrument bazowy
- Możliwość zarabiania na wzrostach i spadkach
- Brak depozytu zabezpieczającego
- Strata ograniczona do wysokości zainwestowanego kapitału
Ryzyko inwestycyjne:
- Możliwość straty zainwestowanej kwoty
- Brak możliwości planowania długości inwestycji dzięki barierze knock-out
Certyfikaty faktor – to pozwalające zarabiać na wzrostach i spadkach instrumenty finansowe oparte o zmiany wartości najbardziej popularnych kontraktów terminowych na surowce takie jak: złoto, srebro, ropa naftowa, kukurydza czy indeksy: Euro Stoxx50 i WIG20. Główną zaletą certyfikatów faktor jest możliwość skorzystania z dźwigni finansowej oraz możliwość wybrania jej wielkości. Możliwe zyski i straty wynikają bezpośrednio ze zmiany wartości instrumentu bazowego i wielkości dźwigni. Zabezpieczeniem przed dużymi zmianami wartości inwestycji jest ustalony przez emitenta poziom ochronny wskazujący maksymalną dzienna zmianę wartości instrumentu bazowego.
Korzyści dla Inwestora
- Ewentualny zysk wyższy, dzięki dźwigni finansowej, niż w przypadku inwestowania w instrument bazowy
- Możliwość zarabiania na wzrostach i spadkach
- Brak depozytu zabezpieczającego
- Strata ograniczona do wysokości zainwestowanego kapitału
- Ograniczenie straty dziennej przez ustalony poziom ochronny
Ryzyko inwestycyjne - możliwość straty zainwestowanej kwoty
Trackery – zwane certyfikatami indeksowymi lub partycypacyjnymi, to pozwalające zarabiać na wzrostach i spadkach, instrumenty finansowe naśladujące w swej wycenie zmiany wartości instrumentu bazowego w stosunku 1:1. Bazą trackerów mogą być surowce, produkty rolne, indeksy giełdowe, kursy akcji, koszyki instrumentów finansowych. Jeśli instrument bazowy notowany jest w innej walucie należy wziąć pod uwagę również zabezpieczenie kursów walutowych.
Korzyści dla inwestora
- Możliwość inwestowania w surowce, towary notowane poza GPW
- Możliwość zarabiania na wzrostach i spadkach
Ryzyko inwestycyjne
- Brak mechanizmów bezpieczeństwa
- Zabezpieczenie kursów walut
Certyfikaty strukturyzowane z ochroną kapitału – można je podzielić na dwa rodzaje: dające częściową lub gwarantujące pełna ochronę kapitału. W przypadku częściowej ochrony większa część kapitału jest ulokowana w bezpiecznych aktywach takich jak obligacje, lokaty, a druga odpowiedzialna za wygenerowanie założonej stopy zwrotu, składa się zazwyczaj z części opcyjnej powiązanej z rynkiem instrumentu bazowego np. indeksu giełdowego, towaru, kursu waluty, stopy procentowej. Certyfikaty z pełna ochroną dają z kolei inwestorowi określony udział w zyskach jednocześnie gwarantując 100 procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału.
Korzyści dla Inwestora
- Gwarancja ochrony kapitału
- Elastyczność w doborze poziomu ryzyka i oczekiwanej stopy zwrotu
- Dostęp do wielu strategii inwestycyjnych oraz klas aktywów
Ryzyko inwestycyjne - brak stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału
Certyfikaty inwestycyjne, to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte fundusze inwestycyjne. Są one papierami wartościowymi na okaziciela, dlatego mogą być notowane na giełdzie. Tak jak inne papiery wartościowe notowane na giełdzie podlegają codziennej wycenie rynkowej na sesjach giełdowych. Innym rodzajem wyceny certyfikatów inwestycyjnych jest ta, której cyklicznie dokonuje ich emitent. Wycena dokonywana jest z częstotliwością określoną w statucie, lecz nie rzadziej niż raz na 3 miesiące. Wynika ona z oszacowania wartości instrumentów finansowych, w które zainwestował fundusz. A trzeba dodać, że paleta tych instrumentów jest znacznie większa niż w przypadku funduszy otwartych. Zamknięte fundusze inwestycyjne mogą inwestować m.in. w transakcje terminowe, prawa pochodne, waluty, a nawet udziały spółek z o.o., a więc lokaty niedostępne z mocy prawa dla funduszy otwartych. Możliwość inwestowania w instrumenty pochodne stwarza funduszom znacznie większe możliwości tworzenia zróżnicowanych strategii inwestycyjnych.
Fundusze inwestycyjne - instytucje wspólnego inwestowania
Celem funduszy inwestycyjnych jest jak najkorzystniejsze lokowanie, przede wszystkim w papiery wartościowe, środków wpłaconych przez uczestników funduszu.
Z usług funduszy korzystają ci, którzy ze względu na brak wiedzy lub czasu na prowadzenie własnych analiz, powierzają swoje pieniądze specjalistom od inwestowania czyli właśnie funduszom inwestycyjnym. Innym powodem korzystania z usług funduszy jest brak dostępu drobnych inwestorów do niektórych instrumentów i metod inwestowania. O tym jak bardzo popularną formą oszczędzania jest wpłacanie oszczędności do funduszy inwestycyjnych (powierniczych) może świadczyć fakt, że w roku 2004 na świecie działało ich blisko 54 tysiace, a w wielu krajach środki ulokowane w funduszach przewyższają te, które ludność zgromadziła na kontach bankowych.
Zysk pochodną strategii i czasu
Przyrost wartości środków pieniężnych, którymi zarządza fundusz zależy od rodzaju dokonywanych inwestycji oraz od czasu, na jaki uczestnik powierza mu swoje pieniądze. Istnieją fundusze, w których proporcje lokat w akcje i obligacje są zrównoważone, inne inwestują wyłącznie w papiery dłużne, jeszcze inne wybierają akcje giełdowych spółek w ten sposób, aby możliwie wiernie odwzorować skład portfela któregoś z giełdowych indeksów. Lokowanie pieniędzy w akcje spółek giełdowych musi oczywiście oznaczać możliwość wahań wartości udziałów uczestników, choć jak pokazuje wieloletnie doświadczenie rynków kapitałowych całego świata, w dłuższym okresie (kilku-, kilkunastu lat) stopa zwrotu z inwestycji giełdowych jest z reguły wyższa niż z lokat bankowych w tym samym czasie.
Najmniejsze ryzyko dla uczestnika funduszu jest oczywiście wtedy, gdy zebrane środki lokowane są tylko w papiery skarbowe. Jednak stopa zwrotu z takich inwestycji, choć z pewnością dodatnia, będzie niewiele wyższa od inflacji. Jak zwykle bardziej ryzykowne lokaty z jednej strony zwiększają prawdopodobieństwo poniesienia strat, z drugiej ponadprzeciętnych zysków. Każdy sam musi sobie odpowiedzieć na pytanie, jaki poziom ryzyka jest w stanie zaakceptować, a następnie wybrać fundusz zachowawczy, zrównoważony lub agresywny.
Rodzaje funduszy
Podstawowy podział funduszy, (wynikający z konstrukcji prawnych, a nie strategii inwestycyjnych), wygląda następująco:
Fundusze otwarte - jednostki uczestnictwa
Jednostki uczestnictwa sprzedawane przez fundusze inwestycyjne otwarte lub specjalistyczne fundusze otwarte są obecne na polskim rynku już od kilkunastu lat, a zatem jest to sposób oszczędzania znany stosunkowo dobrze. Fundusz otwarty ma obowiązek sprzedania jednostek uczestnictwa każdemu, kto dokona na nie wpłaty. Z drugiej strony ma obowiązek odkupienia jednostek uczestnictwa od każdego uczestnika funduszu, który tego zażąda. Jednostka taka jest umarzana i nie może być powtórnie sprzedana. Uczestnik funduszu otwartego nie może zbyć jednostki na rzecz osób trzecich. W myśl obowiązującego prawa jednostka uczestnictwa w otwartym funduszu inwestycyjnym nie jest papierem wartościowym, dlatego nie może być przedmiotem obrotu na giełdzie.
Fundusze zamknięte - certyfikaty inwestycyjne
Inaczej rzecz się ma z certyfikatami inwestycyjnymi, emitowanymi przez zamknięte fundusze inwestycyjne. Są one papierami wartościowymi na okaziciela, dlatego mogą być notowane na giełdzie. Tak jak inne papiery wartościowe notowane na giełdzie podlegają codziennej wycenie rynkowej na sesjach giełdowych. Innym rodzajem wyceny certyfikatów inwestycyjnych jest ta, której cyklicznie dokonuje ich emitent. Wycena dokonywana jest z częstotliwością określoną w statucie, lecz nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy. Wynika ona z oszacowania wartości instrumentów finansowych, w które zainwestował fundusz. A trzeba dodać, że paleta tych instrumentów jest znacznie większa niż w przypadku funduszy otwartych. Zamknięte fundusze inwestycyjne mogą inwestować m.in. w transakcje terminowe, prawa pochodne, waluty, a nawet udziały spółek z o.o., a więc lokaty niedostępne z mocy prawa dla funduszy otwartych. Możliwość inwestowania w instrumenty pochodne stwarza funduszom znacznie większe możliwości tworzenia zróżnicowanych strategii inwestycyjnych.
Czas trwania funduszu
Zamknięty fundusz inwestycyjny może być utworzony na określony czas. Trwanie funduszu kończy postępowanie likwidacyjne polegające na umorzeniu certyfikatów inwestycyjnych i wypłacie jego uczestnikom kwot odpowiadających liczbie i końcowej wycenie certyfikatów posiadanych przez poszczególnych uczestników. Złowrogo brzmiący zwrot "postępowanie likwidacyjne" jest w przypadku zamkniętych funduszy inwestycyjnych zupełnie naturalnym zakończeniem ich działalności.
Fundusze inwestycyjne to efektywna forma lokaty kapitału, która w ostatnich latach zyskuje na popularności. Obserwując zmiany jakie zachodzą na polskim rynku kapitałowym można być jednak pewnym burzliwego rozwoju funduszy w perspektywie najbliższych lat. Tym bardziej, że ich sprawne funkcjonowanie możliwe jest teraz dzięki ustawie z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych na mocy której fundusze uzyskały osobowość prawną. Fundusze zostały stworzone dla ludzi, którzy chcieliby wykorzystać duży potencjał zysków na rynku finansowym, ale nie chcą, nie potrafią lub nie mają czasu samodzielnie prowadzić analiz i na bieżąco podejmować decyzji inwestycyjnych. Jako zinstytucjonalizowana forma wspólnego inwestowania, fundusze inwestycyjne zapewniają bezpieczeństwo powierzonych środków, płynność inwestycji, profesjonalne zarządzanie, relatywnie wyższą dochodowość i niższe koszty oraz rozproszenie ryzyka inwestycyjnego w porównaniu z indywidualnym inwestowaniem na giełdzie. Są także alternatywą wobec tradycyjnych lokat długoterminowych w bankach.
Czynności wykonywane w ramach funduszu obejmują:
- Podejmowanie decyzji inwestycyjnych
- Obliczanie wartości aktywów netto funduszu oraz obliczanie wartości netto aktywów przypadających na tytuł uczestnictwa
- Przechowywanie aktywów funduszu
- Rozliczanie transakcji dotyczących aktywów funduszu
- Prowadzenie księgowości
- Dystrybucja tytułów uczestnictwa
- Prowadzenie rejestrów uczestników i rozliczanie transakcji nabyć i umorzeń tytułów uczestnictwa Sprawozdawczość funduszu
Realizacja wszystkich wymienionych powyżej funkcji w jednym organizmie jest praktycznie niemożliwa toteż na ogół im bardziej rozwinięty jest rynek, na którym działa fundusz tym więcej funkcji delegowanych jest do wyspecjalizowanych podmiotów. A są nimi:
- Towarzystwo - Podmiot odpowiedzialny za utworzenie funduszu, reprezentowanie go wobec osób trzecich oraz zarządzanie nim czyli wykonywaniem wszelkich działań koniecznych dla funkcjonowania funduszu, takich jak podejmowanie decyzji inwestycyjnych i ich realizacja, prowadzenie księgowości funduszu oraz prowadzenie rejestru uczestników. Część tych czynności w miarę potrzeby zostaje przekazana agentowi obsługującemu. Do utworzenia towarzystwa wymagane jest zezwolenie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Ponadto towarzystwo musi być obligatoryjnie zorganizowane w formie spółki akcyjnej oraz spełnić szereg wymogów, które szczegółowo opisuje ustawa o funduszach inwestycyjnych.
- Bank Depozytariusz - Głównym zadaniem depozytariusza jest przechowywanie powierzonych mu przez fundusz środków. Ponadto Bank Depozytariusz sprawuje kontrolę nad decyzjami inwestycyjnymi towarzystwa. Kontrola ta przeprowadzana jest na bieżąco pod względem zgodności przekazywanych przez towarzystwo zleceń z prawem i regulaminem (statutu funduszu). Rola kontrolna depozytariusza uwidacznia się również, gdy weryfikuje on sprawozdania roczne i półroczne funduszu przekazywane przez audytora, jak też w sytuacji gdy reprezentuje on inwestora w sporze z towarzystwem funduszy. Istnieje także szereg innych wymogów prawnych wobec Banku Depozytariusza, które szczegółowo opisuje ustawa.
- Agent obsługujący - Działalność agenta obsługującego nie jest uregulowana żadną ustawą. Zakres czynności wykonywanych przez ten podmiot wynika zatem bezpośrednio z zapotrzebowania jakie zgłasza rynek. Głównym zadaniem agenta obsługującego jest prowadzenie rejestrów uczestników funduszu i rejestrowanie zmian posiadania na tych rejestrach. Jego działalność porównywana jest z funkcjonowaniem banku z tym, że zamiast przechowywania środków pieniężnych przechowuje on określoną liczbę jednostek. W ramach przechowywania dokonuje on bieżącego uaktualniania sald rejestrów, przyjmuje dyspozycje uczestników (zmiany danych, przyjmowanie pełnomocnictw, przeniesienia pomiędzy rejestrami), wykonuje je, organizuje i przeprowadza obieg dokumentów i środków pieniężnych. Do agenta obsługującego należy też utrzymywanie kontaktu z uczestnikami , przekazywanie im potwierdzeń realizacji zleconych dyspozycji i zlecanie przekazywania środków pieniężnych z umorzeń. W zakresie współpracy z depozytariuszem zadaniem agenta obsługującego jest obsługa rachunku nabyć i umorzeń jednostek oraz przekazywanie informacji o aktualnej liczbie jednostek. Dodatkowo agent może na zlecenie towarzystwa wykonać czynności informacyjne (udzielanie informacji o zasadach dystrybucji, regulaminach funduszy, wyjaśnianie innych wątpliwości uczestników), związane z prowadzeniem dystrybucji przez sieć dystrybucyjną (opracowanie procedur operacyjnych, przygotowywanie oprogramowania, nadzór nad działalnością systemów motywacyjnych dla pracowników instytucji dystrybuujących), a także uczestniczyć w szkoleniach pracowników towarzystwa lub dystrybutorów.
- Prowadzący dystrybucję - Na świecie szeroko wykorzystywane są różne formy dystrybucji, od tradycyjnej sprzedaży przez biura maklerskie czy banki do zaawansowanych form sprzedaży przy użyciu sieci telefonicznej czy łączności internetowej.
Aby zobaczyć jaką rolę odgrywają wszystkie opisane powyżej podmioty w obsłudze funduszu, należy prześledzić jedną z czynności wykonywanych w ramach jego działalności a mianowicie proces nabywania i umarzania tytułów uczestnictwa.
Nabycie jednostek
- Inwestor w siedzibie dystrybutora wpłaca środki i składa zlecenie kupna
- środki przekazywane są przez rachunek przejściowy dystrybutora na rachunek nabyć prowadzony zwykle w banku depozytariuszu.
- Równolegle zlecenie nabycia przekazywane jest przez dystrybutora do agenta obsługującego
- Agent obsługujący po otrzymaniu zlecenia i ustaleniu, że środki wpłynęły na rachunek nabyć, dokonuje przeliczenia wartości środków wpłaconych przez inwestora na jednostki uczestnictwa funduszu według wyliczonej przez depozytariusza wartości aktywów netto (WAN) na jednostkę uczestnictwa. Inwestor staje się wówczas uczestnikiem funduszu. Od tego momentu powierzone przez niego środki, powiększając portfel inwestycyjny funduszu, stają się przedmiotem inwestycji dokonywanych przez zarządzającego.
- Agent obsługujący wystawia inwestorowi świadectwo powierzenia środków i zapisuje jego stan posiadania w imiennym rejestrze (jeżeli jest to pierwsze nabycie, agent obsługujący otwiera rejestr).
- Agent obsługujący, działając w imieniu zarządzającego funduszem, dokonuje przelewu środków z rachunku nabyć na rachunek funduszu w banku depozytariuszu.
Umorzenie jednostek:
- Inwestor składa u dystrybutora zlecenie umorzenia, wskazując miejsce wypłaty środków.
- Agent obsługujący dokonuje przeliczenia liczby jednostek w rejestrze inwestora według bieżącej wartości WAN i informuje inwestora o aktualnym stanie posiadania w jego rejestrze jednostek uczestnictwa.
- Agent obsługujący przekazuje do zarządzającego funduszem informację o konieczności przekazania odpowiedniej wartości środków z rachunku funduszu na rachunek umorzeń.
- Agent obsługujący, działając w imieniu zarządzającego funduszem, przekazuje środki z rachunku umorzeń we wskazane przez inwestora miejsce.
Rodzaje funduszy inwestycyjnych:
- Fundusze otwarte - Posiadają zmienną liczbę uczestników oraz zmienną liczbę jednostek uczestnictwa reprezentujących jednakowe prawa majątkowe. Mogą zbywać jednostki udziałowe bez ograniczeń.
- Specjalistyczne fundusze otwarte - Wzorowane są na funduszach otwartych z tym, że istnieje możliwość określenia w Statucie warunków odkupienia jednostek uczestnictwa. Wyróżnikiem jest także powołanie organu kontrolnego Rady Inwestorów.
- Fundusze zamknięte - Emitują certyfikaty depozytowe, które są przedmiotem obrotu giełdowego i nie podlegają odkupieniu przez fundusz. Polityka inwestycyjna prowadzona przez te fundusze jest bardziej ryzykowana i swobodniejsza niż w przypadku funduszy otwartych. Możliwe jest na przykład inwestowanie dodatkowo w udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, waluty, transakcje terminowe oraz prawa pochodne od praw majątkowych będących przedmiotem lokat.
Możemy także zastosować inne podziały funduszy inwestycyjnych według kryteriów uwzględnianych przez inwestorów przy wyborze funduszu.
Ze względu na rodzaj papierów wartościowych w portfelu i cele inwestycyjne wyróżniamy:
- Fundusze wzrostu - Inwestują przede wszystkim w akcje z większym nastawieniem na maksymalny przyrost wartości kapitału niż na bieżący dochód z dywidend.
- Fundusze wzrostu i dochodu z kapitału - Podobnie jak fundusze wzrostowe dążą do uzyskiwania wysokiej łącznej stopy zwrotu z kapitału i bieżącego dochodu.
- Fundusze zrównoważone - Ich celem jest uzyskanie zrównoważonego wzrostu w długim okresie przy względnie niskim poziomie ryzyka, na ogół w portfelach tych funduszy proporcja akcji do obligacji wynosi 60 do 40.
- Fundusze dochodu z kapitału - Mają na celu zapewnienie bieżącego wysokiego dochodu przez inwestowanie w akcje o wysokiej stopie dywidendy oraz w obligacje. Można je traktować jako substytut funduszy zrównoważonych nastawionych nieco bardziej na wzrost.
- Fundusze obligacyjne - Inwestują w różnego rodzaju obligacje i nastawione są na stały wzrost w oparciu o dochody z posiadanych obligacji.
- Fundusze rynku pieniężnego - Oferują stabilny wzrost z nieco niższym dochodem, ale przy zminimalizowanym ryzyku, inwestują w krótkoterminowe instrumenty rynku pieniężnego, czyli bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, bony komercyjne lub porozumienia odkupu zabezpieczone w wysokości 100 procent.
Ze względu na sposób zarządzania wyróżniamy:
- Fundusze zarządzane aktywnie - Decyzje inwestycyjne podejmowane są na podstawie rekomendacji analityków, a podejście do rynku jest selektywne i ma na celu wyłonienie papierów wartościowych o najlepszych parametrach wzrostu.
- Fundusze zarządzane pasywnie - Znane lepiej jako fundusze indeksowe: dopasowują portfel inwestycyjny do wybranego indeksu rynkowego, zakładając, że dyskontują one wszystkie możliwe do zdobycia informacje rynkowe.
Ze względu na wysokość i sposób pobierania opłaty manipulacyjnej wyróżniamy:
- Fundusze typu load - Pobierają opłaty manipulacyjne zwykle w wysokości od 3,5 do 8 procent, naliczane od inwestowanej kwoty. Pobranie opłaty może następować w momencie przystąpienia do funduszu lub przy umarzaniu jednostek uczestnictwa.
- Fundusze typu no-load - Nie pobierające opłaty manipulacyjnej
Ze względu na specjalizację wyróżniamy:
- Fundusze branżowe - Są to wyspecjalizowane fundusze o podwyższonym ryzyku, inwestujące w wybrane branże przemysłowe.
- Fundusze typu venture capital - Są to fundusze zamknięte inwestujące w przedsięwzięcia o wysokim stopniu ryzyka.
- Multifundusze - Fundusze inwestujące w portfel złożony z innych funduszy.
